اگر انگیزه از روی نیازهای ناخوشایند، سطح پایین و برآورده نشده باشد، یک مدیر باید بتواند درک کند که نیازهای مهم برای کارکنانش کدام‌ها هستند و اولویت این نیازمندی‌ها چه چیزی است. در همین راستا مازلو مدلی را طراحی کرده است که در آن نیازهای پایه و سطح پایین، مانند نیازهای جسمانی و فیزیولوژیکی و همین طور نیازهای ایمنی باید قبل از نیازهای سطح بالا، هم‌چون نیازهای رضایت شخصی و پیشرفت مورد توجه قرار بگیرند. در این مدل سلسله مراتبی که به مدل سلسله مراتب نیازهای مازلو معروف است. زمانی که یک نیاز برطرف می‌شود دیگر برای فرد انگیزه‌بخش نخواهد بود و جای خود را به نیازهای سطح بالاتر خواهد داد.
سلسله مراتب نیازهای مازلو به ترتیب زیر است:
۱. نیازهای زیستی
۲. نیازهای امنیتی
۳. نیازهای اجتماعی
۴. نیاز به احترام
۵. نیاز خودشکوفایی و خود انگیزشی
۱- نیازهای فیزیکی و زیستی
نیازهای فیزیکی یا همان نیازهای فیزیولوژیکی شامل نیازمندی‌هایی است که برای ادامه حیات هر کسی لازم و ضروری است. این بخش سلسه نیازهای مازلو عبارتند از:
- هوا
- آب
- تغذیه
- خواب
با توجه به نظریه مازلو در صورت عدم رضایت‌مندی و یا عدم رسیدگی به این نیازمندی‌ها انگیزه فرد در جهت تلاش برای برآورده شدن نیازهای اولیه خواهد بود. بنابراین نیازهای بالاتر مانند نیازهای اجتماعی و عزت نفس، تا زمانی که نیازهای اساسی و اولیه در عملکرد ذهنی فرد تاثیر می‌گذارد، دیگر احساس نخواهند شد.
۲- نیازهای امنیت
زمانی که نیازهای اولیه مانند نیازهای فیزیولوژیکی فرد برآورده شد اکنون زمان این است که تمام توجه او به مسئله و نیازمندی امنیتی جلب شود. امنیت در واقع باعث می‌شود تا فرد از تهدیدها و آسیب‌های فیزیکی و عاطفی دور باشد. نیازهایی که ممکن است با زندگی در یک منطقه امن، بیمه‌ِهای درمانی، امنیت شغلی، و ذخایر مالی و غیره مرتفع شود. با توجه به سلسله مراتب نیازهای مازلو، اگر شخصی احساس کند که در معرض تهدید و آسیب و یا ناامنی قرار دارد، نیازمندیهای بالاتر را هرگز مورد توجه قرار نخواهد داد.
۳- نیازهای اجتماعی
هنگامی که فرد از نیازهای اولیه سطح پایین خود مانند نیازهای فیزیولوژیکی و نیاز به ایمنی و امنیت رهایی یافت اکنون زمان برآوردن نیازهای نسبتاً سطح بالا و مهم‌تری است. از جمله نیازهای سطح بالا نیازهای اجتماعی هستند. نیازهای اجتماعی مربوط به تعامل فرد با دیگر افراد و رابطه آنها مربوط است که شامل موارد زیر میباشد:
- نیاز به دوستان
- احساس نیاز به تعلق
- نیاز به گرفتن و دادن عشق
۴- نیاز به احترام یا عزت نفس
بعد از اینکه فرد توانست احساس وابستگی و یا متعلق بودن را دریافت کنند نوبت به وجود آمدن و یا احساس نیازهای بالاتر میباشد. نیاز به احترام می‌تواند در دو گروه نیازهای داخلی و یا نیازهای خارجی قرار بگیرد. نیازهای داخلی مربوط به نیازهایی است که به احترام به خود، اعتماد به نفس و تامین نیازهای درونی مربوط است. نیازهای بیرونی مانند نیاز به قدردانی خارجی، وضعیت اجتماعی و شناخته شدن در بین مردم میباشد. در پایین به چند مثال از نیاز انسان به عزت نفس و احترام اشاره می‌کنیم:
- احترام به نفس
- دستاورد
- توجه
- به رسمیت شناخته شدن
- شهرت
بعدها مازلو جدول خود را به گونه ای دیگر طراحی کرد؛ به طوری که ما بین دو نیاز، نیاز به عزت نفس و نیاز به خود انگیزشی، نیاز سومی را هم تعبیه کرد و آن نیاز به آگاهی، دانش و زیبایی شناسی بود.
۵- نیاز خودشکوفایی و خود انگیزشی
نیاز خودشکوفایی و خود انگیزشی در صدر جدول مازلو قرار دارد، شاید بالاترین درصد ارزش انسانی را به خود اختصاص داده است. بنابراین، این نیاز بالاترین سطح تلاش انسان برای دستیابی به پتانسیل کامل یک فرد به عنوان یک انسان با ارزش در جامعه را نشان می دهد. برخلاف نیازمندی های سطح پایین، این نیاز هرگز به طور کامل برآورده نخواهد شد؛ چرا که با رشد هرچه بیشتر روانشناختی شما همیشه فرصت‌های بیشتری برای ادامه پیشرفت و رشد بیشتر وجود دارد. افراد خودشکوفا و خود انگیزش نیازهای شبیه به این‌ها را دارند:
- حقیقت
- عدالت
- حکمت
- معناشناسی و یا معنویت
افراد خود انگیزشی و یا خودشکوفا به صورت مستمر در حال تجربه و افزایش آگاهی‌های خود هستند. موفقیت و پیشرفت همیشه آنها را شاد پر انرژی و در هماهنگی نگه می‌دارد. بنابر تحقیقات مازلو تنها درصد کمی از افراد جامعه می‌توانند به سطح خودکفایی و خود انگیزشی برسند.
مفهوم مدیریت
با در نظر گرفتن سلسله مراتب نیازهای مازلو مفاهیم مهم و جدیدی برای مدیریت تعریف می‌شود. در این مفاهیم سبک‌های جدیدی از مدیریت ارائه می‌شوند که توسط آنها می‌توان انگیزه کارکنان را بالا برد. از جمله این سبک‌های جدید مدیریتی، می‌توان به طراح شغل‌های جدید، رویدادهای شرکت و همین طور پکیج‌های جبرانی در جهت خدمت به شرکت اشاره کرد. به نمونه‌های زیر توجه کنید:
. نیازهای فیزیولوژیکی: ارائه اوقات کوتاه فراغت برای خوردن ناهار، ساعت‌های کوتاه استراحت، و دستمزد‌های اضافی که برای خرید ملزومات زندگی کارکنان لازم است.
. نیازهای امنیتی: ایجاد محیط امن شغلی، مزایای بازنشستگی و امنیت شغلی.
. نیازهای اجتماعی: ایجاد روحیه اجتماعی از طریق فعالیت‌هایی در قالب تیم و کارهای گروهی و همین طور رویدادهای اجتماعی.
. نیاز به احترام: به رسمیت شناختن و اهمیت دادن به دستاوردهای کارکنان و ایجاد احساس قدردانی و ارزش در آنها. ارائه‌ی عناوین شغلی که اهمیت موقعیت کارکنان شما را در شرکت بیان می‌کند.
. نیاز انگیزشی: ایجاد چالش و دادن فرصت برای کارکنان در جهت رسیدن به پتانسیل بالای شغلی خود.
با این اوصاف به یاد داشته باشید که تمام مردم با نیازمندیهای مشترکی به انگیزش نمی‌رسد. در یک لحظه‌ی مشترک ممکن است افراد مختلف با عوامل کاملاً متفاوتی تحریک شوند. قسمت مهم ماجرا شناخت فردی کارکنان و درک دقیق از نیازمندیهای شخصی آنها است. برای ایجاد انگیزه در یک کارمند، مدیر موفق باید بتواند سطح نیازمندیهای کارکنان خود را تشخیص داده و در جهت رفع آنها تلاش کنند. در این پروسه پرداختن و کمک گرفتن از سلسله مراتب نیازهای مازلو بسیار مفید است.
محدودیت‌های سلسله مراتب نیازهای مازلو
در حالی که سلسله نیازمندیهای مازلو از نظر ظاهری کاملاً منطقی به نظر می‌آید، شواهد بسیار کمی برای سلسله مراتبی بودن آن وجود دارد. در واقع شواهدی وجود دارد که ترتیب نیازمندیهای مشخص شده توسط جدول را به هم می‌ریزد. برای مثال در بعضی از اجتماعات نیازمندیهای اجتماعی قبل از تمام نیازمندیهای دیگر قرار گرفته است. همین طور هرم مازلو در پاسخ‌گویی به مشکلاتی مانند “هنرمند گرسنه ” که در آن فرد از پایین‌ترین نیازمندی‌هایش برای دست یافتن به موارد بالاتر کمک می‌گیرد، عاجز است.
حتی اگر سلسله نیازمندیهای مازلو از نظر علمی هم پشتیبانی درستی نداشته باشد این کاملاً مشهود و مشهور است به عنوان اولین تئوری انگیزشی است که بسیاری از مردم از آن استفاده کرده و توانستند نتیجه بگیرند. در پاسخ به سلسله مراتب نیازهای مازلو، Clayton Alderfer، تئوری ERG را مطرح می‌کند. که بیشتر مبتنی بر نیازهای تجربی است و با یافته‌های تجربی سازگار است؛ در واقع این جدول با سلسله مراتب نیازهای مازلو در تضاد است.
